تالاب گاو خوني يكي از ارزشمندترين اكوسيستم هاي تالابي كشور است كه وسعت آن در فصل پرآبي به ۴۷۰ كيلومتر مربع مي رسد

نويسنده: الهه راستين

يكي از جاذبه هاي گردشگري اصفهان تالاب بين المللي گاوخوني است. تالاب گاوخوني در انتهايي ترين قسمت حوضه آبريز زاينده رود واقع در زير حوضه گاوخوني قراردارد.
وسعت حوضه آبخيز تالاب گاوخوني بالغ بر ۳ هزار و ۶۱۶ كيلومترمربع است كه حدود ۲ هزار و ۸۷۱ كيلومتر آن در استان اصفهان و بقيه در استان يزد قرار گرفته است. زير حوضه گاوخوني فقط داراي يك واحد هيدرولوژيك به نام واحد هيدرولوژيك گاوخوني است كه اين واحد از شمال به واحد هيدرولوژيك كوهپايه، سگزي از شرق به حوضه كوير سياه كوه از جنوب به واحد اسفنداران- دستجرد و از غرب به واحد هيدرولوژيك جرقويه محدود مي شود. اقليم منطقه براساس تقسيمات اقليمي داراي اقليم فرا خشك بوده و ميانگين بارندگي آن در يك دوره ۲۴ ساله بين ۵۰ تا ۱۰۰ ميليمتر و متوسط دماي سالانه ۱۵ درجه سانتيگراد و ميانگين تبخير سالانه بالغ بر ۲ هزار و ۸۰۰ ميليمتر گزارش شده است. در مركز اين واحد، تالاب نسبتاً وسيع گاوخوني قرار دارد. اين تالاب يكي از ارزشمندترين اكوسيستم هاي تالابي كشور است كه در فهرست تالاب هاي بين المللي كنوانسيون رامسر به ثبت رسيده است.
از يك هزار و ۲۲۰ تالابي كه از سوي كنوانسيون رامسر تاكنون مورد شناسايي واقع شده است، ۲۲ مورد آن مربوط به ايران است كه گاوخوني يكي از آنهاست.
از نظر موقعيت جغرافيايي در فاصله ۱۳۰ كيلومتري جنوب شرقي اصفهان قرار دارد. اين تالاب در منتهي اليه رودخانه هاي زاينده رود، زر چشمه و ايزدخواست قرار گرفته كه منبع اصلي تغذيه كننده آن رودخانه زاينده رود است يكي از مهم ترين رودخانه هاي فلات داخلي كشور كه به تالاب گاوخوني ختم مي شود. طول مسير رودخانه ۴۰۵ كيلومتر است و از دامنه هاي شرقي ارتفاعات زاگرس و كوه هاي مرتفع زردكوه بختياري سرچشمه مي گيرد. اختلاف ارتفاع تالاب نسبت به سرآب (زردكوه بختياري) ۲ هزار و ۷۴۷ متر است و وسعت كل حوضه آبخيز زاينده رود ۴۱ هزار و ۳۷۱ كيلومتر مربع است كه ۹۰‎/۹ درصد آن در استان اصفهان و بقيه در استان هاي چهارمحال و بختياري و يزد و فارس قرار گرفته است و به تدريج كه وارد جلگه اصفهان مي شود از شيب آن كاسته و پس از مشروب كردن اراضي مستعد و دشت هاي كشاورزي از شهرهاي اژيه و ورزنه عبور كرده و وارد تالاب گاوخوني مي شود. محيط پيرامون تالاب با ويژگي هاي خاص و متفاوت جغرافيايي همراه است.
بخش هاي شمالي و شمال غربي آن مصب قرار گرفته كه آخرين حد جريان آب شيرين رودخانه است، مصب رودخانه انباشته از جلبك هاي سبز بوده و حركت آب در اين ناحيه كند است. ابتداي آن را نيزارها و گزستان انبوه فرا گرفته است. در كنار و اطراف مصب بركه ها آبگيرهاي زياد وجود دارد كه به دليل شور بودن نسبي اراضي آب شور شده و در طول تابستان تبخير مي شود. در حاشيه جنوبي تالاب نمكزار وسيعي وجود دارد كه در اثر تبخير زياد آب و باقي ماندن و انباشته شدن كريستال هاي نمك به وجود آمده است. نمك اين بخش استخراج شده و مورد بهره برداري قرار مي گيرد. در غرب و جنوب غربي منطقه تپه هاي ماسه بادي قرار دارد كه خود اكوسيستمي متفاوت با تالاب و مصب آن را به وجود آورده اند.
اين تپه ها در اثر وزش بادهاي كويري شكل گرفته اند و عاري از پوشش گياهي طبيعي و خاصي هستند كه از نظر زيبايي شناسي جايگاه ويژه اي دارند و شكل گيري آنها برحسب تغييرات براي وزش باد متفاوت است و در نهايت بخش شرقي تالاب را دشتي تپه ماهوري محاط در كوهستان هاي بلند و در طول محور اصفهان- نايين احاطه كرده است. كوه سياه در منتهي اليه شمال غربي اين دشت و در كنار مصب تالاب گاوخوني قرار گرفته است. رويش اين تپه ماهور ها و دشت ها شامل گياهان خشكي پسند استپي از انواع مختلف و متنوع درمنه دشتي، اشنان، جارو سفيد،خارشتر، انواع شورها، ارمك، گز، قيچ، پرند، سبد و افدرا است.
* ويژگي هاي تالاب گاوخوني
ارتفاع تالاب از سطح دريا يك هزار و ۴۷۵ متر و نوسانات آب در آن به نيم متر مي رسد. حداكثر عمق اين تالاب در فصل پرآبي حدود يك متر است. مساحت تالاب ۴۷۰ كيلومتر مربع است، وسعت آن متغير بوده و تا ۷۱۹ كيلومترمربع مي رسد. بيشترين عرض آن ۱۵ كيلومتر و طول آن تقريباً ۲۵ كيلومتر است. منابع تامين آب تالاب رودخانه زاينده رود است كه ميزان آب ورودي به تالاب برحسب سال متغيير بوده و متاسفانه در سال هاي گذشته از آب زاينده رود سهمي دريافت نمي كند. آب هاي ورودي به آن ناشي از شورآب ها و زهكش هاي زمين هاي مجاور رودخانه است. ميزان آب درياچه بستگي زيادي به وضع آب و هواي هر سال داشته و بسيار متغير است به طوري كه در سال هاي كم باران تقريباً تمامي تالاب در فصل تابستان خشك مي شود و وسعت بخش دائمي تالاب در فصل تابستان تا ۱۲۰ كيلومتر مربع كاهش مي يابد. اطراف تالاب را اراضي غيرمزروعي فرا گرفته است. فقط در بخش شمال غربي آن آثار زراعت مشاهده مي شود كه به علت شوري آب كشاورزان دست از زراعت برداشته اند و هم اكنون تا شعاع حدود ۱۵ كيلومتري اطراف تالاب زمين زراعتي ديده نمي شود و نيز آبادي وجود ندارد.
گياهان طبيعي اين منطقه را نيز مي توان به ۳ نوع تقسيم كرد: گياهان مقاوم به شوري كه مخصوص مناطق برخوار، زرنديد و گرگاب است.گياهان مناطق مرطوب و شور مخصوص مناطق برخوار و ژرنديد در حالت مرطوب گياهان نسبتاً مقاوم به شوري مخصوص سري هاي اصفهان، رنگيده، حاجي آباد و حالت شور است.


الهه راستين

روزنامه ايران، شماره 3876 به تاريخ 13/12/86، صفحه 11 (ايران زمين)